Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Ηθικά Νικομάχεια» έγραφε πολύ σωστά: «Ο καθένας μπορεί να θυμώσει- αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο…αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο».
Η αναγνώριση και η διαχείριση των συναισθημάτων μας είναι ένα από τα βασικά «συστατικά» της λεγόμενης συναισθηματικής νοημοσύνης (Emotional Intelligence). Ο όρος αναφέρεται στην ικανότητα να χαρακτηρίσει κάποιος τα δικά του συναισθήματα, καθώς και των άλλων ατόμων, να κάνει διάκριση μεταξύ διαφορετικών συναισθημάτων, να τα ονομάσει κατάλληλα και χρησιμοποιήσει τη συναισθηματική πληροφορία ως οδηγό σκέψης και συμπεριφοράς. Η έννοια έγινε δημοφιλής το 1995 με το βιβλίο Συναισθηματική Νοημοσύνη του συγγραφέα, ψυχολόγου και επιστημονικού δημοσιογράφου Daniel Goleman. Από τότε, έχει γίνει αντικείμενο κριτικής και πολλών διαφορετικών απόψεων μέσα στην επιστημονική κοινότητα. Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν ότι η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί αντικείμενο μάθησης (και άρα μπορεί και να βελτιωθεί), άλλοι όμως την αντιμετωπίζουν ως ενδογενές χαρακτηριστικό του ατόμου, το οποίο σχετίζεται με τη γενική νοημοσύνη.
Η συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνει έννοιες όπως η αυτοεπίγνωση, ο αυτοέλεγχος, η κατανόηση των άλλων, η προσεκτική ακρόαση, η άσκηση επιρροής, η ουσιαστική επικοινωνία, η συνεργασία και η επίλυση διαφωνιών με γόνιμο τρόπο. Επομένως, γίνεται εμφανές ότι υπάρχουν κάποιες δεξιότητες που φαίνεται ότι παίζουν ουσιώδη ρόλο στην απόκτηση και στη βελτίωση της συναισθηματικής νοημοσύνης. Αυτές είναι:
1. Αυτό-επίγνωση (Self-Awareness)- Συναισθηματική επίγνωση: αναφέρεται στην επίγνωση των συναισθημάτων, ιδιαίτερα των ισχυρών όπως είναι ο θυμός, η θλίψη, ο φόβος, η χαρά.
2. Αυτοέλεγχος (Self-regulation): αναφέρεται στην ικανότητα διαχείρισης του άγχους, στην αυτοπειθαρχία, την αυτορρύθμιση και την προσαρμοστικότητα.
3. Κίνητρα συμπεριφοράς (Motivation): σχετίζονται με τη τάση προς επίτευξη στόχων, τη δέσμευση, τη πρωτοβουλία και την αισιοδοξία.
4. Ενσυναίσθηση (Empathy): αναφέρεται στην ικανότητα κατανόησης των άλλων καθώς και στον σωστό χειρισμό της διαφορετικότητας.
5. Κοινωνικές δεξιότητες (Social skills): αναφέρονται στις τεχνικές καλής επικοινωνίας με τον συνομιλητή μας, καθώς και στις δεξιότητες επιρροής, χειρισμού διαφωνιών με γόνιμο τρόπο, καλλιέργειας δεσμών, συνεργασίας και ομαδικότητας, χρήση του χιούμορ για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και των δυσκολιών. Εξίσου σημαντική κοινωνική δεξιότητα είναι και η μη λεκτική επικοινωνία.
Σε ποιους τομείς μπορεί να βοηθηθεί ένα άτομο με τη καλλιέργεια της συναισθηματικής του νοημοσύνης και γιατί είναι τόσο σημαντική; Το άτομο που έχει υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να:
· Κατανοεί τα συναισθήματα, τις ανάγκες και τα κίνητρα των άλλων.
· Θέτει κίνητρα για τον εαυτό του.
· Ελέγχει τα συναισθήματά του.
· Εργάζεται υπό συνθήκες πίεσης.
· Συνεργάζεται με άλλα άτομα για την επίτευξη ενός στόχου.
· Παίρνει πρωτοβουλίες και ρισκάρει, έχοντας επίγνωση του ρίσκου.
· Πιστεύει στις ικανότητές του και ιεραρχεί σωστά τους στόχους και τις ανάγκες του.
· Διαχειρίζεται σωστά τις διαφωνίες.
· Έχει ικανότητα πειθούς, επικοινωνίας και επιρροής.
Αρκετοί είναι οι σύγχρονοι ερευνητές που υποστηρίζουν ότι η γενική ιδέα της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι από μόνη της μια παρερμήνευση της δομής της ευφυίας, και προτείνουν μια εναλλακτική ερμηνεία: η συναισθηματική νοημοσύνη δεν είναι μια άλλη μορφή ή τύπος ευφυίας, αλλά ευφυία ή ικανότητα να πιάνεις τις αφαιρέσεις- εφαρμοσμένη σε ένα συγκεκριμένο τομέα της ζωής: τα συναισθήματα. Και για τον λόφο αυτό προτείνουν να ονομαστεί ξανά η γενική ιδέα και να αναφέρεται πλέον ως δεξιότητα. Όπως και να έχει, φαίνεται ότι η δεξιότητα του να αναγνωρίζει κανείς τα συναισθήματά του και των άλλων, μπορεί να παίξει ένα πολύ σημαντικό ρόλο, όχι μόνο στις κοινωνικές σχέσεις, αλλά και στην αντιμετώπιση στρεσογόνων καταστάσεων, με τις οποίες θα έρθει αντιμέτωπο το άτομο και ως εκ τούτου είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για τη ψυχική υγεία του ατόμου.
Παναγιώτα Τούμπα
Κλινική ψυχολόγος