Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει βιώσει στη ζωή του άγχος. Το άγχος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που μας βοηθάει να κινητοποιούμαστε και να αντιμετωπίζουμε διάφορες προβληματικές καταστάσεις ή στρεσογόνα γεγονότα στη ζωή μας. Στις περιπτώσεις αυτές το άγχος θεωρείται λειτουργικό. Το άγχος θεωρείται παθολογικό εάν δημιουργεί προβλήματα στη καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου, καθώς και στην επίτευξη των στόχων του. Στη περίπτωση αυτή, το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με κάποια αγχώδη διαταραχή.

  Οι Αγχώδεις Διαταραχές είναι πιο συχνές ψυχιατρικές διαταραχές στον γενικό πληθυσμό. Κατά το DSM-V, διαχωρίζονται ως προς την κλινική τους εικόνα σε:

1. Διαταραχή Πανικού με ή χωρίς Αγοραφοβία

2. Κοινωνική Αγχώδης Διαταραχή

3. Ειδική Φοβία

4. Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή

5. Μετατραυματική Διαταραχή Άγχους

6. Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Άγχους

7. Διαταραχή από Οξύ Στρες

8. Διαταραχή Οφειλόμενη σε Γενική Ιατρική Κατάσταση

9. Αγχώδης Διαταραχή Προκαλούμενη από Ουσίες

10. Αγχώδης Διαταραχή Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς

 

  Με τον όρο Προσβολή Πανικού εννοούμε μια σαφή περίοδο έντονου φόβου, δυσφορίας και εσωτερικής έντασης, κατά την οποία εμφανίζονται διάφορα σωματικά συμπτώματα (ταχυπαλμία, εφίδρωση, έντονος τρόμος, δύσπνοια κτλ) και τα οποία συνοδεύονται από ένα αίσθημα επικείμενου κινδύνου ή επικείμενης καταστροφής μαζί με μια έντονη εσωτερική παρόρμηση του ατόμου να διαφύγει. Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται ξαφνικά και απότομα και συνήθως έχουν διάρκεια 5-30 λεπτά. Χαρακτηριστικό συναίσθημα είναι ο φόβος ότι θα ξανασυμβεί η προσβολή με όλο το αίσθημα της ανημπόριας και της απώλειας ελέγχου από το άτομο, γεγονός που συχνά οδηγεί στην εμφάνιση της αγοραφοβίας. Κατά την αγοραφοβία, το άτομο αποφεύγει μέρη ή καταστάσεις, όπου η διαφυγή μπορεί να είναι δύσκολη και στις οποίες μπορεί να μην υπάρχει η δυνατότητα βοήθειας σε περίπτωση που βιώσει μια απροσδόκητη προσβολή πανικού. Τέτοιες καταστάσεις θα μπορούσαν να είναι το να βρίσκεται το άτομο εκτός σπιτιού μόνο του, να βρίσκεται μέσα σε πλήθος ή να στέκεται στην ουρά ή να ταξιδεύει μέσα σε ένα λεωφορείο, τρένο, αυτοκίνητο ή μετρό.

​

  ΔΙAΤΑΡΑΧΗ ΠΑΝΙΚΟΥ ΜΕ ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ: Τα διαγνωστικά κριτήρια για τη Διαταραχή Πανικού με Αγοραφοβία, σύμφωνα με το DSM-V, είναι τα παρακάτω:

Α1. Επαναλαμβανόμενες απροσδόκητες προσβολές πανικού.

Α2. Τουλάχιστον μία από τις προσβολές έχει ακολουθηθεί για 1 μήνα (ή περισσότερο) από ένα (ή περισσότερα) από τα παρακάτω:

• Επίμονη στεναχώρια του ατόμου μήπως έχει και άλλες προσβολές.

• Στεναχώρια για τις επιπτώσεις της προσβολής ή τις συνέπειες της («μήπως χάσω τον έλεγχο;», «μήπως έχω καρδιακή προσβολή;», «μήπως τρελαθώ;»).

• Σημαντική αλλαγή στη συμπεριφορά που σχετίζεται με τις προσβολές.

Β. Παρουσία Αγοραφοβίας.

Γ. Οι προσβολές πανικού δεν οφείλονται στα άμεσα φυσιολογικά αποτελέσματα της δράσης μιας ουσίας ή μιας γενικής ιατρικής κατάστασης.

Δ. Οι προσβολές πανικού δεν εξηγούνται καλύτερα ως μια άλλη ψυχική διαταραχή (όπως για παράδειγμα: ειδική φοβία, κοινωνική φοβία, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, διαταραχή μετατραυματικού στρες, διαταραχή άγχους αποχωρισμού).

 

  ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΟΒΙΑ: Τα διαγνωστικά κριτήρια για τη Κοινωνική Φοβία, σύμφωνα με το DSM-V, είναι τα παρακάτω:

Α. Έντονος και επίμονος φόβος μίας ή περισσότερων κοινωνικών καταστάσεων ή καταστάσεων στις οποίες το άτομο θα πρέπει να επιτελέσει κάτι, στις οποίες το άτομο εκτίθεται σε άγνωστο κόσμο ή σε πιθανό εξονυχιστικό έλεγχο από μέρους των άλλων. Το άτομο φοβάται ότι θα ενεργήσει με τρόπο (ή θα δείξει συμπτώματα άγχους) που θα είναι ταπεινωτικός ή αμήχανος (στα παιδιά, πρέπει να υπάρχει απόδειξη της ικανότητας τους για κατάλληλες ανάλογα με την ηλικία τους κοινωνικές σχέσεις με γνωστά τους άτομα και το άγχος τους πρέπει να συμβαίνει σε περιβάλλον συνομηλίκων και όχι μόνο σε διαντιδράσεις με ενηλίκους).

Β. Η έκθεση στην επίφοβη κοινωνική κατάσταση προκαλεί σχεδόν πάντοτε άγχος που μπορεί να πάρει τη μορφή μιας συνδεδεμένης με ή προδιατεθειμένης από την κατάσταση προσβολής πανικού (στα παιδιά, το άγχος μπορεί να εκφράζεται με κλάματα, εκρήξεις θυμού, πάγωμα ή με το να αποτραβιέται το παιδί από κοινωνικές καταστάσεις με άγνωστα άτομα).

Γ. Το άτομο γνωρίζει ότι ο φόβος του είναι υπερβολικός ή παράλογος (στα παιδιά, αυτό το στοιχείο μπορεί να απουσιάζει).

Δ. Οι επίφοβες κοινωνικές καταστάσεις ή καταστάσεις όπου το άτομο θα πρέπει να επιτελέσει κάτι αποφεύγονται ή αλλιώς υπομένονται με έντονο άγχος ή υποκειμενική ενόχληση.

Ε. Η αποφυγή, η αγχώδης αναμονή ή η υποκειμενική ενόχληση  κατά την επίφοβη κοινωνική κατάσταση όπου το άτομο θα πρέπει να επιτελέσει κάτι, παρεμποδίζει σημαντικά τη καθημερινή φυσιολογική ρουτίνα του ατόμου, την επαγγελματική (ή την σχετική με τις σπουδές) λειτουργικότητά του ή τις κοινωνικές του δραστηριότητες ή τις σχέσεις του ή υπάρχει έντονη υποκειμενική ενόχληση που το άτομο έχει τη φοβία.

ΣΤ. Σε άτομα κάτω των 18 ετών, η διάρκεια είναι τουλάχιστον 6 μήνες.

Ζ. Ο φόβος ή η αποφυγή δεν οφείλεται στα άμεσα φυσιολογικά αποτελέσματα της δράσης μιας ουσίας ή μιας γενικής ιατρικής κατάστασης.

Η. Αν κάποια γενική ιατρική κατάσταση ή κάποια άλλη ψυχική διαταραχή είναι παρούσα, ο φόβος δεν σχετίζεται με αυτήν, πχ ο φόβος δεν είναι μήπως τραυλίσει, μήπως τρέμει σε νόσο του Πάρκινσον ή μήπως δείξει παθολογική συμπεριφορά στη πρόσληψη τροφής σε ψυχογενή ανορεξία ή ψυχογενή βουλιμία.

 

  ΕΙΔΙΚΗ ΦΟΒΙΑ: Τα διαγνωστικά κριτήρια για τη Ειδική Φοβία, σύμφωνα με το DSM-V, είναι τα παρακάτω:

Α. Έντονος και επίμονος φόβος που είναι υπερβολικός ή παράλογος, εκλυόμενος από την παρουσία ή την αναμονή ενός συγκεκριμένου αντικειμένου ή κατάστασης (πχ πτήση, ύψη, ζώα, το να κάνει το άτομο ένεση, θέα αίματος).

Β. Η έκθεση στο φοβικό ερέθισμα σχεδόν πάντα προκαλεί άμεση απάντηση άγχους, που μπορεί να πάρει τη μορφή μιας συνδεδεμένης με ή προδιατεθειμένης από την κατάσταση προσβολής πανικού. (στα παιδιά, το άγχος μπορεί να εκφράζεται με κλάματα, εκρήξεις θυμού, πάγωμα ή προσκόλληση σε άλλους).

Γ. Το άτομο αναγνωρίζει ότι ο φόβος του είναι υπερβολικός ή παράλογος (στα παιδιά, αυτό το στοιχείο μπορεί να απουσιάζει).

Δ. Η φοβική κατάσταση αποφεύγεται ή αλλιώς υπομένεται με έντονο άγχος ή υποκειμενική ενόχληση.

Ε. Η αποφυγή, η αγχώδης αναμονή ή η υποκειμενική ενόχληση  κατά την επίφοβη κοινωνική κατάσταση όπου το άτομο θα πρέπει να επιτελέσει κάτι, παρεμποδίζει σημαντικά τη καθημερινή φυσιολογική ρουτίνα του ατόμου, την επαγγελματική (ή την σχετική με τις σπουδές) λειτουργικότητά του ή τις κοινωνικές του δραστηριότητες ή τις σχέσεις του ή υπάρχει έντονη υποκειμενική ενόχληση που το άτομο έχει τη φοβία.

ΣΤ. Σε άτομα κάτω των 18 ετών, η διάρκεια είναι τουλάχιστον 6 μήνες.

Ζ. Το άγχος, οι προσβολές πανικού ή η φοβική αποφυγή που συνδέονται με το συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση δεν εξηγούνται καλύτερα ως κάποια άλλη ψυχική διαταραχή, όπως Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή (πχ φόβος βρωμιάς σε κάποιο άτομο με ψυχαναγκασμό σχετικό με μόλυνση), Διαταραχή μετά από Ψυχοτραυματικό Στρες (πχ αποφυγή ερεθισμάτων που συνδέονται με σοβαρό στρεσογόνο παράγοντα), Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού (πχ αποφυγή του σχολείου), Κοινωνική Φοβία (πχ αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων εξαιτίας του φόβου αμηχανίας), Διαταραχή Πανικού Με Αγοραφοβία ή Αγοραφοβία χωρίς ιστορικό Διαταραχής Πανικού.

 

  ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ: Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή χαρακτηρίζεται από δύο βασικά συμπτώματα: τις ιδεοληψίες και τους καταναγκασμούς. Οι  ιδεοληψίες είναι επίμονες ιδέες, σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες που το άτομο τις βιώνει ως εισβολή και ως ακατάλληλες και που του προκαλούν έντονο άγχος και δυσφορία. Οι πιο κοινές ιδεοληψίες είναι επαναλαμβανόμενες σκέψεις μόλυνσης (πχ μήπως μολυνθεί κάνοντας χειραψία), αμφιβολίας (πχ αν τραυμάτισε κάποιον σε τροχαίο ατύχημα ή αν κλείδωσε την πόρτα), τάξης/ τακτοποίησης (πχ έντονη δυσφορία αν κάποια αντικείμενα είναι μη συμμετρικά τακτοποιημένα), παρορμήσεις επιθετικότητας/ βίας (πχ να σκοτώσει το παιδί του/ της) ή σεξουαλικές εικόνες/ φαντασιώσεις (πχ επαναλαμβανόμενες πορνογραφικές εικόνες). Το άτομο προσπαθεί να αγνοήσει ή να μειώσει την ένταση των ιδεοληψιών με κάποια άλλη σκέψη ή πράξη. Επομένως, οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (πχ πλύσιμο χεριών, τακτοποίηση, έλεγχος) ή νοητικές πράξεις (πχ προσευχή, μέτρημα, επανάληψη λέξεων σιωπηλά), τις οποίες το άτομο νιώθει αναγκασμένο να τις εκτελέσει ως απάντηση σε κάποια ιδεοληψία ή σύμφωνα με κανόνες που πρέπει να τηρηθούν αυστηρά. Αν προσπαθεί να αντισταθεί σε αυτούς τους καταναγκασμούς, το άτομο νιώθει υπερβολικό άγχος. Οι καταναγκασμοί δεν γίνονται για ευχαρίστηση, αλλά για να ανακουφίσουν το άγχος που δημιουργούν κάποιες ιδεοληψίες ή για να αποτρέψουν κάτι που το άτομο φοβάται. Για παράδειγμα, άτομα με ιδεοληψίες μόλυνσης μπορεί να «γδάρουν» τα χέρια τους με το επανειλημμένο πλύσιμο μέχρι να ανακουφίσουν το άγχος τους ή άτομα με ιδεοληψίες αμφιβολίας για το αν κλείδωσαν την πόρτα μπορεί να ελέγχουν την κλειδαριά ξανά και ξανά. Σε κάποιο σημείο της διαταραχής, το άτομο αναγνωρίζει ότι οι ιδεοληψίες του ή οι καταναγκασμοί του είναι υπερβολικοί ή παράλογοι, αλλά ο βαθμός εναισθησίας του μπορεί να ποικίλλει.  Για την παρουσία της διάγνωσης, απαιτείται η παρουσία των ιδεοληψιών ή/ και των καταναγκασμών να συνοδεύεται και από έντονη ψυχική επιβάρυνση, που οδηγεί το πάσχον άτομο να αφιερώνει πολύ χρόνο σε αυτές, γεγονός που επιβαρύνει τις καθημερινές κοινωνικές και επαγγελματικές του δραστηριότητες.

 

  ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΨΥΧΟΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΤΡΕΣ (ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΑΓΧΟΥΣ): Τα διαγνωστικά κριτήρια για τη Διαταραχή Μετά Από Ψυχοτραυματικό Στρες, σύμφωνα με το DSM-V, είναι τα παρακάτω:

Α. Το άτομο έχει εκτεθεί σε ένα τραυματικό γεγονός, κατά τη διάρκεια του οποίου ήταν παρούσες και οι δύο καταστάσεις:

1. βίωσε, ήταν μάρτυρας ή ήρθε αντιμέτωπο με ένα γεγονός/ γεγονότα, τα οποία συνεπάγονταν πραγματικό ή επαπειλούμενο θάνατο ή σοβαρό τραυματισμό ή απειλή της σωματικής ακεραιότητας του εαυτού ή των άλλων.

2. η απάντηση του ατόμου περιείχε έντονο φόβο, αίσθηση ανημπόριας ή τρόμο/ φρίκη. (στα παιδιά, αυτό μπορεί να εκφράζεται με αποδιοργανωμένη ή διεγερτική συμπεριφορά).

Β. Το τραυματικό γεγονός επαναβιώνεται επίμονα με έναν (ή περισσότερους) από τους παρακάτω τρόπους:

• επαναλαμβανόμενες αναμνήσεις του γεγονότος που εισβάλλουν και προκαλούν υποκειμενική ενόχληση και ταραχή.

• επαναλαμβανόμενα όνειρα του γεγονότος που προκαλούν υποκειμενική ενόχληση και αναταραχή.

• το άτομο δρα ή νιώθει σαν να ξανασυμβαίνει το τραυματικό γεγονός μέσω παραισθήσεων, ψευδαισθήσεων και διασχιστικών flashback επεισοδίων.

• έντονη ψυχολογική ενόχληση και αναταραχή κατά την έκθεση σε εσωτερικές ή εξωτερικές νύξεις που συμβολίζουν ή μοιάζουν με κάποια πλευρά του τραυματικού γεγονότος.

• διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματος κατά την έκθεση σε εσωτερικές ή εξωτερικές νύξεις που συμβολίζουν ή μοιάζουν με κάποια πλευρά του τραυματικού γεγονότος.

Γ. Επίμονη αποφυγή των ερεθισμάτων που συνδέονται με το τραύμα και μούδιασμα της γενικής απαντητικότητας, όπως φαίνεται από τρία (ή περισσότερα) από τα παρακάτω:

• προσπάθειες να αποφύγει σκέψεις, συναισθήματα ή συζητήσεις που συνδέονται με το τραύμα.

• προσπάθειες να αποφύγει δραστηριότητες, μέρη ή ανθρώπους που ξυπνούν αναμνήσεις του τραύματος.

• ανικανότητα να θυμηθεί μια σημαντική πλευρά του τραύματος.

• έντονη μείωση του ενδιαφέροντος ή της συμμετοχής σε σημαντικές δραστηριότητες.

• αίσθημα απομάκρυνσης/ αποστασιοποίησης ή αποξένωσης από τους άλλους.

• περιορισμένο εύρος συναισθήματος.

• αίσθηση βράχυνσης του μέλλοντος (πχ το άτομο δεν περιμένει ότι θα κάνει καριέρα ή ότι θα παντρευτεί, ότι θα κάνει παιδιά ή ότι θα έχει μια φυσιολογική διάρκεια ζωής).

Δ. Επίμονα συμπτώματα αυξημένης διεγερσιμότητας, όπως φαίνεται από δύο (ή περισσότερα) από τα παρακάτω:

• δυσκολία να κοιμηθεί ή να παραμείνει κοιμισμένος/η.

• ευερεθιστότητα ή εκρήξεις θυμού.

• δυσκολία συγκέντρωσης.

• υπερεπαγρύπνηση.

• αυξημένη αντίδραση ξαφνιάσματος.

Ε. Η διάρκεια της διαταραχής είναι μεγαλύτερη από ένα μήνα.

ΣΤ. Η διαταραχή προκαλεί κλινικά σημαντική υποκειμενική ενόχληση ή έκπτωση στον κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλους τομείς της λειτουργικότητας.

Τραυματικά γεγονότα που το άτομο μπορεί να βιώνει άμεσα μπορεί να είναι πολεμικές μάχες, βίαιες επιθέσεις, απαγωγές, ομηρίες, τρομοκρατικές επιθέσεις, βασανιστήρια, φυλακίσεις, φυσικές ή τεχνητές καταστροφές, σοβαρά αυτοκινητιστικά ατυχήματα ή η διάγνωση μιας θανατηφόρας ασθένειας. Τραυματικά γεγονότα, στα οποία τα άτομα μπορεί να ήταν μάρτυρας, μπορεί να είναι το να δει τον σοβαρό τραυματισμό ή τον θάνατο ενός ατόμου που να προήλθε από βίαια επίθεση, ατύχημα, πόλεμο ή φυσική καταστροφή ή να δει ξαφνικά ένα νεκρό ή μέλη νεκρού ατόμου. Τραυματικά γεγονότα που τα βίωσαν άλλοι και τα έμαθε το άτομο, μπορεί να είναι βίαιες επιθέσεις, σοβαρά ατυχήματα ή σοβαροί τραυματισμοί κάποιου μέλους της οικογένειας ή κάποιου στενού φίλου, ο ξαφνικός θάνατος ενός μέλους της οικογένειας ή ενός στενού φίλου, η πληροφόρηση ότι πχ το παιδί του έχει κάποια θανατηφόρο ασθένεια. Ίσως η διαταραχή να είναι πιο σοβαρή όταν το τραυματικό γεγονός προέρχεται από ανθρώπινο σχεδιασμό (πχ βασανιστήρια, βιασμοί).