Το βασικό χαρακτηριστικό της άνοιας είναι η ανάπτυξη πολλαπλών γνωστικών ελλειμμάτων, που περιλαμβάνουν έκπτωση της μνήμης και τουλάχιστον μία από τις παρακάτω γνωστικές διαταραχές:

• αφασία (διαταραχή του λόγου)

• απραξία (έκπτωση στην ικανότητα του ατόμου να διεκπεραιώνει κινητικές δραστηριότητες παρά την άθικτη κινητική λειτουργία)

• αγνωσία (αδυναμία του ατόμου να αναγνωρίζει ή να προσδιορίζει αντικείμενα παρά την άθικτη αισθητηριακή λειτουργία)

• διαταραχή στην εκτελεστική λειτουργία (αδυναμία του ατόμου να κάνει σχέδια, να οργανώνει, να βάζει στη σειρά, να λειτουργεί αφαιρετικά)

 

  Η άνοια συνήθως αρχίζει ύπουλα και εξελίσσεται βαθμιαία επιδεινούμενη για μήνες και χρόνια. Συχνά αρχίζει με ασαφή μη ειδικά σωματικά ενοχλήματα, κακοδιαθεσία ή ευερεθιστότητα και μείωση του ενδιαφέροντος για τη ζωή. Σιγά- σιγά όμως, το άτομο αρχίζει να δείχνει δυσκολία σε κάθε δραστηριότητα που απαιτεί απόκτηση νέας γνώσης. Η έκπτωση της μνήμης στην αρχή περνά απαρατήρητη και από το άτομο και από την οικογένειά του, αλλά καθώς η άνοια εξελίσσεται,  η μνήμη χειροτερεύει σε βαθμό που να δημιουργεί προβλήματα και κινδύνους στη καθημερινή ζωή του ατόμου. Επιπλέον, το άτομο παρουσιάζει μεταβολές στη προσωπικότητά του. Συνήθως γίνεται πιο ήσυχο και πιο αποσυρμένο. Μπορεί όμως να γίνει και πιο ενεργητικό, πιο απρόσφορο και ευερέθιστο. Οι παραληρητικές ιδέες δίωξης και οι ψευδαισθήσεις (ιδιαίτερα οι  οπτικές) είναι πολύ συχνές σε ανοϊκούς ασθενείς. Όταν η άνοια γίνει πολύ βαριά, οι ασθενείς δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν ούτε στις απλές καθημερινές τους ανάγκες. Τα συμπτώματα της άνοιας μπορεί να επιδεινωθούν με το στρες, την αλλαγή σε μη οικείο περιβάλλον, τη νοσηλεία και τον θάνατο αγαπημένου προσώπου.

  Αν και η άνοια είναι πιο συχνή στη γεροντική ηλικία, δε πρέπει να θεωρείται συνώνυμη με τη μεγάλη ηλικία, ούτε είναι φυσικό επακόλουθο των γηρατειών. Οι διάφορες άνοιες ταξινομούνται, κατά το DSM-V, σύμφωνα με την αιτιολογία τους σε:

• Άνοια Τύπου Alzheimer

• Αγγειακή Άνοια

• Άνοια Οφειλόμενη σε Άλλες Γενικές Καταστάσεις (πχ νόσος HIV, τραύμα κεφαλής, νόσος Parkinson, νόσος Huntington)

• Άνοια Επίμονη Προκαλούμενη από Ουσίες (δηλαδή οφειλόμενη σε ουσία κατάχρησης, φάρμακο ή τοξίνη)

• Άνοια Πολλαπλής Αιτιολογίας

• Άνοια Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς

 

  Εκτιμάται περίπου ότι 2-4% του πληθυσμού άνω των 65 ετών πάσχουν από άνοια τύπου Alzheimer και αγγειακή άνοια, ενώ οι άλλες άνοιες είναι λιγότερο συχνές. Το ποσοστό αυτό αυξάνει με την ηλικία, ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 75 ετών και μπορεί να αγγίξει και το >20% μετά την ηλικία των 85 ετών. Πολλά ηλικιωμένα άτομα μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα άνοιας, που να οφείλονται όμως σε κατάθλιψη. Η διαφοροδιάγνωση μπορεί να είναι δύσκολη, καθώς και ανοϊκοί ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν κατάθλιψη και το αντίστροφο. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να γίνει μια προσεκτική λήψη ιστορικού από συγγενείς και φίλους, ώστε να δοθεί στο άτομο η αντίστοιχη αντικαταθλιπτική φαρμακευτική υποστήριξη.