Σκλήρυνση κατά πλάκας: ο ρόλος της στη ψυχική υγεία και τις νοητικές λειτουργίες.

  Η σκλήρυνση κατά πλάκας (ή πολλαπλή σκλήρυνση) αποτελεί μία χρόνια, νευρολογική, φλεγμονώδη, αυτοάνοση νόσο, κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στα νεύρα του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Οι βλάβες αυτές μπορεί να προκύψουν οπουδήποτε στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, και ως εκ τούτου τα συμπτώματα ποικίλλουν. Τα πιο συχνά συμπτώματα περιλαμβάνουν: κινητικές διαταραχές (μυϊκή αδυναμία, δυσκολίες κινητικού συντονισμού, απώλεια ισορροπίας, παράλυση, μυϊκούς σπασμούς) αισθητηριακές διαταραχές (τσούξιμο, μουδιάσματα) οπτικές διαταραχές, διάχυτο πόνο, ακράτεια ούρων ή/και κοπράνων, νοητικές και ψυχιατρικές διαταραχές. Υπάρχουν αρκετές μορφές σκλήρυνσης κατά πλάκας, που διακρίνονται σε υποτροπιάζουσες και προοδευτικές. Στις υποτροπιάζουσες μορφές, τα συμπτώματα μπορεί να υποχωρούν πλήρως και να επανεμφανίζονται κατά την υποτροπή. Στις προοδευτικές μορφές, τα συμπτώματα εγκαθίστανται προοδευτικά και γίνονται μόνιμα, καθώς εξελίσσεται η νόσος.

  Η σκλήρυνση κατά πλάκας εμφανίζεται συνήθως μεταξύ 20 και 40 ετών και είναι δύο φορές πιο συχνή στις γυναίκες σε σχέση με τους άντρες. Το 2010 υπολογίστηκε ότι περίπου 2,5 εκατομμύρια άτομα έπασχαν από σκλήρυνση κατά πλάκας παγκοσμίως, ενώ στην Ευρώπη συγκεκριμένα η νόσος εμφανίζεται σε 80 άτομα ανά 100.000. Ως τώρα η αιτιολογία της νόσου δεν είναι πλήρως κατανοητή και δεν υπάρχει θεραπεία, παρά μόνο προληπτική φαρμακευτική αγωγή για την αποφυγή επανεμφάνισης των υποτροπών και ανακουφιστική φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων και την βελτίωση της λειτουργικότητας των ασθενών.

Ψυχική υγεία και σκλήρυνση κατά πλάκας

 Οι αγχώδεις διαταραχές και η κατάθλιψη είναι οι πιο συχνές ψυχικές διαταραχές που εμφανίζονται στην σκλήρυνση κατά πλάκας. Πιο συγκεκριμένα, τα μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια υπολογίζεται ότι εμφανίζονται στο 50% των ασθενών, ενώ το 35,7% των ασθενών πάσχει από κάποια σοβαρή αγχώδη διαταραχή.

 Η κατάθλιψη αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς αρνητικούς προβλεπτικούς παράγοντες τόσο για την ποιότητα ζωής των ασθενών, όσο και για την πρόγνωση της νόσου. Οι γυναίκες τείνουν να κινδυνεύουν περισσότερο από την εμφάνιση καταθλιπτικής ή αγχώδους διαταραχής, η οποία συσχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα ανικανότητας. Ένας παράγοντας που φαίνεται να επηρεάζει κατά πολύ την ψυχική υγεία των ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας, είναι η αλλαγή στην επαγγελματική τους κατάσταση: οι περισσότεροι ασθενείς αναγκάζονται να αφήσουν τις εργασίες τους, λόγω των συχνών υποτροπών ή της προοδευτικής εγκατάστασης των συμπτωμάτων. Εκτός από τις αλλαγές στην επαγγελματική κατάσταση, οι ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας βιώνουν επιπρόσθετα ψυχοπιεστικά γεγονότα, όπως αλλαγή στη σχέση με τον/την σύντροφο, το γενικότερα μειωμένο επίπεδο δραστηριοτήτων και καθημερινής λειτουργικότητας, που συνήθως καταλήγουν σε μειωμένη ποιότητα ζωής.

  Ο αυτοκτονικός ιδεασμός και η αυτοκτονικότητα υπολογίζεται ότι εμφανίζονται δύο φορές πιο συχνά στους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας, σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Η ύπαρξη κατάθλιψης συσχετίζεται θετικά και λειτουργεί ως προδιαθεσικός παράγοντας για παράλληλη ύπαρξη αυτοκτονικού ιδεασμού και αυτοκτονικών συμπεριφορών. Ο αυτοκτονικός ιδεασμός συνδέεται με αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα, ωστόσο αποτελεί μία πλήρως αντιμετωπίσιμη κατάσταση. Η σωστή και τακτική αξιολόγηση και η συνεχή επικοινωνία των γιατρών με τους ειδικούς ψυχικής υγείας θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα, όσον αφορά την διαχείριση των ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας. Οι οικείοι θα πρέπει να είναι επαρκώς ενημερωμένοι και εκπαιδευμένοι κατάλληλα, προκειμένου να αναγνωρίζουν τα προειδοποιητικά σημάδια και να ζητούν άμεσα βοήθεια από τον ειδικό ψυχικής υγείας.

  Η ψυχική υγεία των ατόμων με σκλήρυνση κατά πλάκας θα πρέπει να αξιολογείται συνεχώς από τους ιατρούς και οι ασθενείς να παραπέμπονται σε ειδικούς ψυχικής υγείας, προκειμένου να λάβουν την κατάλληλη θεραπεία και ψυχοσυναισθηματική υποστήριξη. Πέραν των ίδιων των ασθενών, οι φροντιστές τους, που συνήθως είναι οι σύζυγοι ή σύντροφοι, επωμίζονται ένα πολύ μεγάλο συναισθηματικό φορτίο. Από τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα ξέρουμε ότι ένα μεγάλο ποσοστό των φροντιστών εμφανίζει καταθλιπτική συμπτωματολογία. Η ανάγκη συμμόρφωσης με τις καινούργιες απαιτήσεις ζωής που φέρει η διάγνωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας, οι επιπλοκές στην ποιότητα ζωής, οι αλλαγές στην λειτουργικότητα και την αυτονομία του ασθενούς, επηρεάζουν και τον φροντιστή, ο οποίος καλείται να αντιμετωπίσει μία σειρά από αλλαγές σε όλα τα επίπεδα: οικονομικό, κοινωνικό, προσωπικό, συναισθηματικό. Η υποστήριξη του φροντιστή λοιπόν θα πρέπει να λάβει την απαραίτητη αναγνώριση, προκειμένου να πλαισιωθεί από ειδικούς ψυχικής υγείας και να λάβει ενεργό ρόλο στη λήψη αποφάσεων όσον αφορά το θεραπευτικό πλάνο του οικείου. Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η στήριξη των φροντιστών αποφέρει σημαντική βελτίωση στη διάθεση και εν τέλει στην κλινική εικόνα των ασθενών.

Νοητικές λειτουργίες και σκλήρυνση κατά πλάκας

  Υπολογίζεται ότι το 40% με 65% των ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας εμφανίζουν κάποιου βαθμού νοητική έκπτωση. Οι νοητικές δυσκολίες μπορεί να αφορούν την προσοχή, την ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών, την μακροπρόθεσμη μνήμη, την λεκτική ροή, την οπτικοχωρική ικανότητα και τη μάθηση νέων πληροφοριών. Η νοητική έκπτωση συνοδεύεται συχνά από διαταραχή της καθημερινής λειτουργικότητας, της κοινωνικής ζωής και της ικανότητας για εργασία. Ακόμα, η αμφίδρομη σχέση μεταξύ νοητικών λειτουργιών και συναισθηματικής κατάστασης, είναι εμφανής και στην περίπτωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας. Η κατάθλιψη ή/και οι αγχώδεις διαταραχές φαίνεται να επιδεινώνουν τη νοητική κατάσταση των ασθενών και αντίστροφα. Ακόμα και η ήπια καταθλιπτική συμπτωματολογία επηρεάζει σημαντικά τις νοητικές λειτουργίες των ασθενών.

  Η νοητική ενδυνάμωση μπορεί να ωφελήσει αρκετά τους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας. Τόσο οι ασκήσεις νοητικής ενδυνάμωσης, όσο και η εκμάθηση στρατηγικών αντιστάθμισης των ελλειμμάτων (όπως είναι οι τεχνικές απομνημόνευσης ή διατήρησης της προσοχής), επηρεάζουν θετικά την πρόγνωση της νόσου, καθώς τονώνουν την αυτοπεποίθηση των ατόμων, ενισχύουν το νοητικό τους δυναμικό και βελτιώνουν την διάθεση τους.

 Συνοψίζοντας, η διεπιστημονική συνεργασία των ειδικών υγείας (γενικών ιατρών, νευρολόγων, ψυχιάτρων, ψυχολόγων κτλ) είναι απαραίτητη για την δημιουργία ενός ολιστικού θεραπευτικού πλάνου και την αρτιότερη αντιμετώπιση όλου του εύρους των συμπτωμάτων των ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας. Η παράλληλη στήριξη, εκπαίδευση και συμμετοχή των φροντιστών στη θεραπευτική διαδικασία, είναι εξίσου σημαντική για την βελτίωση της ποιότητας ζωής και της διάθεσης τόσο των ίδιων, όσο και των ασθενών.

Νικολέττα Μπουρσινού

Κλινική Νευροψυχολόγος