Ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, παραληρηματικές ιδέες, δυσλειτουργικός τρόπος σκέψης, καταθλιπτική διάθεση, ευερεθιστότητα, υπερδιέγερση, σύγχυση, αυτοκτονικός ιδεασμός, διαταραχές συγκέντρωσης και μνήμης, καταχρήσεις, συμπεριφορές παράλογες που δεν βγάζουν νόημα- όλα τα παραπάνω συνιστούν συμπτώματα διάφορων ψυχικών διαταραχών.
Υπάρχει ένα χαρακτηριστικό που φαίνεται να είναι κοινό σε πολλές ψυχικές διαταραχές: η μειωμένη εναισθησία. Τα άτομα με ψυχικές διαταραχές συχνά έχουν μια μειωμένη ικανότητα να καταλάβουν την φύση της ασθένειάς τους ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, να καταλάβουν ότι είναι ασθενείς. Αυτό κάνει την θεραπεία και τη συνεργασία με τον ασθενή μια πραγματική πρόκληση. Ο όρος «εναισθησία» δεν είναι μόνο η κατανόηση της ασθένειας από τον ίδιο τον ασθενή, αλλά και η κατανόηση του πως η ασθένεια του μπορεί να επηρεάσει την αλληλεπίδραση του με την πραγματικότητα και τον εξωτερικό κόσμο. Πρόκειται για μια πολύπλοκη έννοια που δεν πρέπει να θεωρείται ως ένα μεμονωμένο σύμπτωμα της ασθένειας που απλά είναι παρόν ή απουσιάζει. Ο όρος περιλαμβάνει τα εξής πεδία: αναγνώριση της ψυχικής διαταραχής από το πάσχον άτομο, ικανότητα του ατόμου να σχετίζει τα συμπτώματά του με την ψυχική του διαταραχή και ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει τα οφέλη της θεραπείας. Στη ψυχιατρική, χρησιμοποιείται ο όρος «πτωχή εναισθησία» ή «έλλειψη εναισθησίας».
Η έλλειψη της εναισθησίας διαφέρει από την απλή έλλειψη κατανόησης της φύσης κάποιας συγκεκριμένης ασθένειας. Για παράδειγμα, τα περισσότερα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη μπορούν πλήρως να εκτιμήσουν ότι είναι ασθενείς και ότι χρειάζονται συγκεκριμένη θεραπεία, προκειμένου να ελέγξουν την ασθένειά τους. Δεν χρειάζεται να κατανοήσουν τον βιολογικό μηχανισμό της αντίστασης στην ινσουλίνη στο κυτταρικό επίπεδο. Παρόλο που τα άτομα που πάσχουν από παθολογικές ασθένειες μπορεί να μην κατανοούν πλήρως τον μηχανισμό της ασθένειας τους, τυπικά γνωρίζουν ότι είναι ασθενείς και ότι θα ωφεληθούν από την θεραπεία. Αντίθετα, τα άτομα που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές συχνά δεν αναγνωρίζουν ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά. Δεν θεωρούν ότι χρειάζονται βοήθεια η πιστεύουν ότι τίποτα δεν μπορεί να τους βοηθήσει.
Παρόλο που η έλλειψη εναισθησίας είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό πολλών ψυχικών διαταραχών, η φύση αυτής της μειωμένης εναισθησίας μπορεί να διαφέρει ανάλογα με το είδος της διαταραχής. Για παράδειγμα, ένα άτομο που βρίσκεται στη φάση ενός μανιακού επεισοδίου, παρουσιάζοντας παραληρηματικές ιδέες μεγαλείου, αυξημένη ενέργεια, μειωμένη ανάγκη για ύπνο, πτωχή κριτική ικανότητα και ανεξέλεγκτη σπατάλη χρημάτων, μπορεί να μην καταλαβαίνει γιατί οι φίλοι του και οι συγγενείς του πιστεύουν ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά. Ένα άτομο που πάσχει από σχιζοφρένεια με ακουστικές ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις μπορεί να μην είναι ικανό να κατανοήσει ότι οι φωνές και οι παραισθήσεις δεν είναι πραγματικές. Ένα άτομο με σοβαρή κατάθλιψη μπορεί να μην είναι ικανό να κατανοήσει ότι οι άλλοι δεν τον βλέπουν ως ένα άχρηστο και αποτυχημένο άτομο. Τα εξαρτημένα από ουσίες άτομα μπορεί να πιστεύουν ότι δεν έχουν κάποιο πρόβλημα και ότι μπορούν να σταματήσουν τις ουσίες όποτε το επιθυμούν με ευκολία.
Υπάρχουν θεραπευτικές προσεγγίσεις στις περισσότερες ψυχικές διαταραχές που μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση, αν όχι στην πλήρη εξάλειψη, των συμπτωμάτων. Παρ΄όλα αυτά, προκειμένου αυτές οι θεραπευτικές προσεγγίσεις να είναι περισσότερο βοηθητικές, χρειάζεται ο ασθενής να έχει την εναισθησία ώστε να συμμετέχει στη θεραπεία του.
Όταν οι ειδικοί ψυχικής υγείας προσπαθούν να βοηθήσουν ασθενείς με μειωμένη εναισθησία, είναι σημαντικό να έχουν αναπτύξει μια θεραπευτική σχέση εμπιστοσύνης τόσο με τον ίδιο τον ασθενή, όσο και με την οικογένειά του. Όταν ο ασθενής εμπιστεύεται τον γιατρό/ θεραπευτή του, είναι πιθανότερο να ακολουθήσει τις συμβουλές του, ακόμη και αν δεν πιστεύει πλήρως ότι χρειάζεται βοήθεια. Όσο πιο στενοί και ισχυροί είναι οι δεσμοί του ασθενούς με τους συγγενείς του και τους φίλους του, τόσο πιθανότερο είναι να ακολουθήσει τις συμβουλές τους. Οι ισχυροί, θετικοί κοινωνικοί δεσμοί μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς να αναπτύξουν μια πιο ακριβή αντίληψη του εξωτερικού κόσμου.
Συγκεκριμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως η ψυχοεκπαίδευση του ατόμου και της οικογένειας του, είναι πολύτιμες στη βελτίωση της εναισθησίας. Η ψυχοεκπαίδευση βοηθά τον ασθενή να αναγνωρίζει τα συμπτώματα που σχετίζονται με τη διαταραχή του και τον εκπαιδεύει στη διαχείριση των συμπτωμάτων αυτών. Επίσης, βοηθά τον ασθενή να μάθει για τα οφέλη της συνεργασίας του στη θεραπεία. Επιπρόσθετα, αρκετές συμπεριφορικές τεχνικές μπορεί να είναι βοηθητικές για τον ασθενή προκειμένου να μάθει να χρησιμοποιεί την προσοχή του, την μνήμη του και την γνωστική του ικανότητα ώστε να μπορεί να εκτιμήσει την σκέψη του σε σχέση με τα γεγονότα του εξωτερικού κόσμου και επιπλέον να μάθει να αναγνωρίζει τις καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν μια αναστάτωση στη ζωή του και πώς μπορεί αποτελεσματικά να ανταποκρίνεται σε αυτές τις καταστάσεις.
Η μειωμένη εναισθησία εμφανίζεται σε πολλές ψυχικές διαταραχές και ιδιαίτερα στη σχιζοφρένεια, αλλά μπορεί ωστόσο να διαφέρει από άτομο σε άτομο. Ιδιαίτερα στη σχιζοφρένεια, η εναισθησία είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο που μπορεί να περιλαμβάνει τις ακόλουθες διαστάσεις: την έλλειψη εναισθησίας λόγω της άρνησης της ασθένειας από το άτομο ως μηχανισμό άμυνας, την έλλειψη της εναισθησίας ως αποτέλεσμα των αποδιοργανωμένων σκέψεων (εξαιτίας των αλλαγών στους νευροδιαβιβαστές που σχετίζονται με την ψυχική διαταραχή) και την έλλειψη εναισθησίας ως κοινωνικο-πολιτιστικό φαινόμενο (τα άτομα δεν εκφράζονται και δεν μιλούν για την ασθένεια τους, λόγω του κοινωνικού στίγματος που την συνοδεύει).
ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΤΟΥΜΠΑ
Κλινική ψυχολόγος
Comments