Η ψύχωση ως όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα φάσμα σοβαρών ψυχικών διαταραχών, των οποίων βασικό χαρακτηριστικό είναι μια άκρως διαταραγμένη αντίληψη της πραγματικότητας. Εκδηλώνεται με ένα σύνολο συμπτωμάτων που έχουν να κάνουν με διαταραχές στην αντίληψη, την σκέψη, την συμπεριφορά και την λειτουργικότητα των ασθενών. Οι ασθενείς βιώνουν ψευδαισθήσεις, παραλήρημα, αποδιοργάνωση σκέψης. Μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά, αλλά η συνήθης πορεία της είναι σταδιακή. Το διάστημα που διαρκεί η νόσος ποικίλλει. Ορισμένοι εμφανίζουν ένα και μοναδικό επεισόδιο, ενώ κάποιοι ασθενείς εμφανίζουν μια χρόνια πορεία. Με την έγκαιρη και σωστή θεραπεία καθώς και με τις σημαντικές νοσηλευτικές παρεμβάσεις που αφορούν την εκπαίδευση, τη φροντίδα και την βοήθεια για ανάκτηση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων των ασθενών, μπορούν να καταπολεμηθούν τα περισσότερα από τα συμπτώματα και να επανέλθει κατά έναν μεγάλο βαθμό η λειτουργικότητα του ατόμου.
Ο ρόλος του νοσηλευτή είναι ιδιαίτερα σημαντικός τόσο στην μείωση του ποσοστού των ατόμων που πάσχουν από κάποια ψυχική ασθένεια, όσο και στην υποστήριξη και αποκατάσταση τους. Εφόσον είναι γνωστά τα αίτια που προκαλούν μια ψυχική διαταραχή, ο νοσηλευτής μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στη πρόληψη της. Ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται με ενημέρωση των διάφορων κοινωνικών ομάδων για τους επιβαρυντικούς, για την ασθένεια, παράγοντες. Η πρόληψη των ψυχικών νόσων διακρίνεται σε τρία στάδια. Στην πρωτοβάθμια, στην δευτεροβάθμια και στην τριτοβάθμια πρόληψη. Η πρωτοβάθμια πρόληψη αφορά τον εντοπισμό των βλαπτικών παραγόντων που συμβάλλουν στην εμφάνιση μιας ψυχικής διαταραχής και την εξάλειψη τους. Η δευτεροβάθμια πρόληψη αφορά την μείωση της εξάπλωσης της νόσου και των υποτροπών της. Στην τριτοβάθμια πρόληψη, στόχος είναι η σταθεροποίηση των συμπτωμάτων του ασθενή και η διατήρηση της κοινωνικότητας του.
Όταν όμως η πρόληψη δεν επιτευχθεί, οι ασθενείς νοσηλεύονται σε κλινικές και ο νοσηλευτής βοηθάει στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση του ασθενή. Η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ατόμων που πάσχουν από ψυχωσική διαταραχή είναι μια από τις σημαντικότερες φάσεις για την πορεία και την έκβαση της νόσου. Έχει παρατηρηθεί πως κατά τον πρώτο κιόλας χρόνο, μετά την έξοδο των ασθενών από την κλινική, περίπου το 35% με 50% υποτροπιάζουν, ενώ κατά τα επόμενα τρία με πέντε χρόνια οι υποτροπές αγγίζουν το 65% με 75% των ασθενών. Παρότι όμως η συνέπεια στην φαρμακοθεραπεία μπορεί να μειώσει σημαντικά το ποσοστό των υποτροπών, δεν εξασφαλίζει την ανάκτηση της λειτουργικότητας. Τα ευρήματα αυτά αποδεικνύουν την σημαντικότητα της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης. Για την επίτευξη της, θα πρέπει ο νοσηλευτής, να εκπαιδεύσει τον ασθενή και την οικογένεια του για την σωστή τήρηση όλων των οδηγιών που έχει λάβει από τους θεράποντες ιατρούς. Οι οδηγίες αυτές αφορούν την σωστή λήψη της φαρμακευτικής αγωγής, την ψυχολογική υποστήριξη που πρέπει να παρέχεται στον ασθενή και την αντιμετώπιση των πιθανών επεισοδίων. Ο νοσηλευτής είναι συνήθως το άτομο που φροντίζει και στηρίζει τον ασθενή σε όλα τα στάδια, μέχρι να φτάσει σε σημείο να μπορεί να φροντίζει μόνος του τον εαυτό του αλλά και να ενταχθεί πάλι στην κοινωνία. Οι δεξιότητες που πρέπει να αποκτήσει ο ασθενής για να ανακτήσει την λειτουργικότητα του είναι οι γνωσιακές δεξιότητες: μνήμη, συγκέντρωση, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, αφαιρετική ικανότητα, προσανατολισμός. Αλλά και οι δεξιότητες επιβίωσης: ατομική υγιεινή, καθαριότητα του σπιτιού, πλύσιμο ρούχων, διαχείριση χρημάτων, μετακίνηση, αντιμετώπιση θεμάτων υγείας. Οι δεξιότητες αυτές αποκτούνται με θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση, δηλαδή εκμάθηση και τεχνικές πρόβας όπως σε πραγματικές συνθήκες. Οι στόχοι των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων είναι η μείωση των αρνητικών συμπτωμάτων του ασθενή, η βελτίωση της ποιότητας της ζωής και της καθημερινότητας του, η ενίσχυση της λειτουργικότητας και η εκμάθηση στρατηγικών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του άγχους. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι όμως θα πρέπει, με την βοήθεια του νοσηλευτή, να κινητοποιηθεί η οικογένεια του ασθενή ώστε να τον στηρίξει και να συμμετέχει στην θεραπεία, να υπάρξει ώθηση του ασθενή για συμμετοχή σε υποστηρικτικές ομάδες αλλά και να υπάρξει μια ατομική υποστήριξη και καταπολέμηση των αιτιών που οδηγούν στην κοινωνική του απόσυρση.
Ένας επίσης σημαντικός ρόλος του νοσηλευτή στην κοινότητα είναι η πρόληψη των υποτροπών, πολλοί είναι οι παράγοντες που οδηγούν σε μια υποτροπή, με κυριότερο τη διακοπή της φαρμακοθεραπείας. Πολλοί ασθενείς δεν αισθάνονται πως είναι άρρωστοι, δεν αποδέχονται τη διάγνωση και δεν θεωρούν πως υπάρχει λόγος να παίρνουν τα φάρμακα. Επίσης πολύ συχνός παράγοντας διακοπής της φαρμακοθεραπείας είναι οι παρενέργειες που προκαλούν τα φάρμακα. Κάποιες από τις συχνότερες είναι η υπνηλία, τρόμος των άκρων, αύξηση της όρεξης, ζάλη, ξηρότητα του στόματος. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να εξηγηθεί στον ασθενή ο σημαντικός ρόλος που παίζουν τα φάρμακα, στην πορεία, της θεραπείας της νόσου. Πρέπει να εξηγηθούν, εκ των προτέρων, οι παρενέργειες ώστε ο ασθενής να τις γνωρίζει και να είναι προετοιμασμένος. Ταυτόχρονα θα πρέπει να εξηγηθεί πως δεν θα πρέπει να λαμβάνονται δόσεις ή συνδυασμός φαρμάκων που αυξάνουν την εμφάνιση των παρενεργειών. Κάποιοι ακόμα παράγοντες που οδηγούν σε υποτροπή είναι η αρνητική υποστηρικτική στάση της οικογένειας, η διακοπή της θεραπείας λόγο μη συχνής παρακολούθησης από την θεραπευτική ομάδα, κάποιο ισχυρό, τραυματικό σοκ (θάνατος αγαπημένου προσώπου, αποχωρισμός). Ο νοσηλευτής συμβάλλει σημαντικά στην αντιμετώπιση της υποτροπής, εφόσον γνωρίζει τα αίτια που την προκάλεσαν. Για τον λόγο αυτόν θα πρέπει να ενημερώνει τον ασθενή και την οικογένεια του για τους βλαπτικούς παράγοντες που οδηγούν σε μια υποτροπή. Θα πρέπει να εκπαιδεύει τον ασθενή να τηρεί τις οδηγίες του ιατρού ως προς την λήψη των φαρμάκων, την υποστήριξη που πρέπει να του παρέχεται και την αντιμετώπιση των πιθανών επεισοδίων.
Ο μακροπρόθεσμος στόχος είναι η επανένταξη του ασθενή στην κοινωνία. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, θα πρέπει να γίνουν κάποιες παρεμβάσεις. Στα πλαίσια αυτά, ο νοσηλευτής θα πρέπει να συζητάει με τον ασθενή, να του εξηγεί και να τον στηρίζει ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο μιας επερχόμενης υποτροπής. Ο ασθενής θα πρέπει γνωρίζει όλα τα σημάδια της επερχόμενης αυτής, υποτροπής ώστε να τα αναγνωρίσει και να τα αναφέρει άμεσα στα μέλη της θεραπευτικής ομάδας. Ταυτόχρονα θα πρέπει να θέσει στόχους για το μέλλον και να αντιληφθεί πως απαραίτητη προϋπόθεση για να τους υλοποιήσει είναι να ακολουθήσει πιστά την αγωγή του. Τέλος, ο νοσηλευτής θα πρέπει να συστήσει στον ασθενή να γυμνάζεται, να τρέφεται υγιεινά, να φροντίζει τον εαυτό του και την υγεία του και πιο σημαντικό από όλα, να παραμένει αισιόδοξος και να μην εγκαταλείπει τις ελπίδες του.
Η ψύχωση αποτελεί μια από τις πλέον σοβαρές ασθένειες της εποχής μας η οποία πλήττει έναν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό ασθενών. Σήμερα, όσον αφορά τη θεραπευτική αντιμετώπιση δίνεται έμφαση στη φαρμακευτική αγωγή, στη ψυχοκοινωνική εκπαίδευση και στη συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες ώστε να βελτιωθεί η κοινωνικότητα και η λειτουργικότητα των ασθενών . Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι οι ασθενείς αυτοί μπορούν να βελτιώσουν τη ποιότητα της ζωής τους σε σημαντικό βαθμό γι’ αυτό και η συμμετοχή των νοσηλευτών στην εκπαίδευση και ανάκτηση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων, μέσω των οποίων μπορούν να εκφραστούν και να γίνουν πάλι ανεξάρτητοι, είναι ιδιαίτερα σημαντική.
Μαρία Μυλωνά
Νοσηλεύτρια Ψυχικής Υγείας
Comments