Πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν την κατάθλιψη ως ένα φυσικό επακόλουθο του γήρατος. Παρ’ όλα αυτά, μόνο το 10-15% των ηλικιωμένων θα παρουσιάσει καταθλιπτικά συμπτώματα και εντέλει ο επιπολασμός της νόσου δεν διαφέρει κατά πολύ σε σύγκριση με το νεότερο πληθυσμό. Το ποσοστό της κατάθλιψης εμφανίζεται υψηλότερο σε συγκεκριμένες ομάδες ηλικιωμένων, όπως για παράδειγμα σε αυτούς που πάσχουν από άνοια ή άλλες χρόνιες νόσους.
Συμπτώματα κατάθλιψης
Το βασικό σύμπτωμα της κατάθλιψης είναι ένα βαθύ αίσθημα θλίψης, απογοήτευσης και ανημπόριας το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας, το οποίο διαφέρει από μια απλή μελαγχολία. Το καταθλιπτικό άτομο δεν αντλεί ευχαρίστηση από δραστηριότητες που προηγουμένως τον/την ευχαριστούσαν, παρουσιάζει διαταραχές ύπνου και όρεξης, αίσθημα κόπωσης, ενοχές ή αίσθημα απαξίωσης του εαυτού, δυσκολίες στη προσοχή και τη συγκέντρωση, αυτοκτονικό ιδεασμό ή/και σκέψεις θανάτου. Στη τρίτη ηλικία, τα συμπτώματα της κατάθλιψης μπορεί να εμφανιστούν με μια άτυπη κλινική εικόνα. Οι ηλικιωμένοι συχνά δεν παραπονιούνται για πεσμένη διάθεση, αλλά εκφράζουν σωματικά παράπονα, άγχος, ευερεθιστότητα, κοινωνική απόσυρση, προβλήματα μνήμης και διαταραχές συγκέντρωσης.
Παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση κατάθλιψης στους ηλικιωμένους
Σημαντικές αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή του ηλικιωμένου ατόμου μπορεί να αποτελέσουν παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση κατάθλιψης. Τέτοιες αλλαγές θα μπορούσαν να είναι: χρόνια προβλήματα υγείας (ιδιαίτερα όσα προκαλούν χρόνιο πόνο ή αρνητική αλλαγή στην εικόνα του σώματος), θάνατος αγαπημένου προσώπου, ανεξαρτητοποίηση τέκνων, συνταξιοδότηση, αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης και οδήγησης, αλλαγή κατοικίας, φροντίδα συζύγου/ συντρόφου που πάσχει από χρόνια νόσο, οικονομική δυσχέρεια, οικογενειακή κατάσταση (χηρεία, διάσταση ή χωρισμός), To φύλο επίσης, καθώς και το ατομικό και οικογενειακό ιστορικό διαταραχών διάθεσης είναι προδιαθεσικοί παράγοντες για την κατάθλιψη σε κάθε ηλικιακή ομάδα.
Διάκριση κατάθλιψης και άνοιας
Η κατάθλιψη και η άνοια μοιράζονται πολλά παρόμοια συμπτώματα, όπως για παράδειγμα προβλήματα μνήμης, επιβραδυμένη ομιλία και κίνηση, μείωση στην ανάληψη πρωτοβουλιών και κινήτρων. Το γεγονός αυτό καθιστά δύσκολη αρκετές φορές τη διάκριση μεταξύ των δύο. Υπάρχουν ωστόσο κάποιες διαφορές που βοηθούν στην αναγνώριση του κάθε προβλήματος. Στην άνοια, η νοητική έκπτωση συντελείται συνήθως με αργό ρυθμό, υπάρχει σαφής χωροχρονικός αποπροσανατολισμός του ατόμου και δυσκολία στη βραχύχρονη μνήμη, οι κινητικές δεξιότητες και η ομιλία είναι σημαντικά εξασθενημένες και το άτομο δεν παρατηρεί τα προβλήματα μνήμης που παρουσιάζει και ακόμη και αν τα παρατηρεί, δεν ενδιαφέρεται γι' αυτά. Αντίθετα, στη κατάθλιψη, η νοητική έκπτωση είναι σχετικά γρήγορη, ο ασθενής είναι προσανατολισμένος χωροχρονικά ανά πάσα ώρα και στιγμή, παρουσιάζει δυσκολία στη συγκέντρωση, οι κινητικές δεξιότητες και η ομιλία είναι αργές, αλλά φυσιολογικές. Τέλος, στη κατάθλιψη το άτομο παρατηρεί τα προβλήματα μνήμης που παρουσιάζει και εκφράζει ανησυχία γι' αυτά.
Μύθοι και αλήθειες για την κατάθλιψη στη τρίτη ηλικία
Μύθος: Η εμφάνιση της κατάθλιψης στη τρίτη ηλικία είναι φυσιολογικό φαινόμενο.
Η αλήθεια είναι ότι η κατάθλιψη δεν είναι επακόλουθο της φυσικής διαδικασίας του γήρατος, αλλά μια ψυχική διαταραχή. Συχνά τα ηλικιωμένα άτομα εμφανίζουν καταθλιπτική διάθεση, ως αποτέλεσμα της σταδιακής περιθωριοποίησης τους και της επιδείνωσης της υγείας τους, αλλά η διάθεση αυτή από μόνη της δεν πληρεί τα κριτήρια της διάγνωσης μιας καταθλιπτικής διαταραχής.
Μύθος: Η κατάθλιψη εμφανίζεται σε ηλικιωμένους που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα και κακή φυσική υγεία.
Η καλή κατάσταση της υγείας και η οικονομική άνεση δεν αποτελούν εγγύηση ότι ένα άτομο δεν θα νοσήσει από κατάθλιψη. Η κατάθλιψη είναι ψυχική διαταραχή, για την οποία είναι απαραίτητη η λήψη φαρμακευτικής αγωγής.
Μύθος: Η εμφάνιση κατάθλιψης λόγω πένθους στους ηλικιωμένους είναι φυσιολογική.
Ο ηλικιωμένος, που είναι ψυχικά υγιής, θα βιώσει τη θλίψη και το πένθος (που συνήθως διαρκεί 1 χρόνο) και σταδιακά θα ανακτήσει τη ψυχική ικανότητα να αντλεί χαρά και ευχαρίστηση από τη ζωή του.
Πώς μπορεί το συγγενικό και φιλικό περιβάλλον να βοηθήσει το καταθλιπτικό άτομο;
Οι συγγενείς και οι φίλοι χρειάζεται να υποστηρίζουν ψυχολογικά το άτομο και να είναι πρόθυμοι να ακούσουν. Δεν χρειάζεται να πιέζουν το καταθλιπτικό άτομο να κάνει κάποιες δραστηριότητες, αλλά απλά να τον/την ενθαρρύνουν σε όσα θέλει το ίδιο να κάνει. Δεν είναι βοηθητικό να αμφισβητήσουν ή να μειώσουν την θλίψη του, ούτε να τον/ την διαβεβαιώσουν ότι όλα θα πάνε σύντομα καλά.
Χρήσιμες συμβουλές που μπορούν να βοηθήσουν τους ηλικιωμένους σε επίπεδο πρόληψης
· Στραφείτε στην οικογένειά και σε φίλους που σας κάνουν να αισθάνεστε όμορφα.
· Γίνετε μέλη σε συλλόγους (πολιτιστικούς, φιλανθρωπικούς, περιβαλλοντικούς, επαγγελματικούς).
· Βάλτε μουσική και χορέψτε στον ρυθμό της.
· Ασκηθείτε με μέτρια ένταση. Διαλέξτε δραστηριότητες που είναι συνεχείς και όχι διακοπτόμενες (περπάτημα, κολύμπι, ποδήλατο, χορός). Μην το παρακάνετε με την άσκηση.
· Περάστε χρόνο στη φύση.
· Διαβάστε ένα καλό βιβλίο.
· Βάλτε μικρούς στόχους σε εργασίες.
· Ασχοληθείτε με την τέχνη (ζωγραφική, μουσική, χορός, ποίηση).
· Φροντίστε την ποιότητα του ύπνου σας, υιοθετώντας υγιείς συνθήκες ύπνου.
· Φροντίστε να εκτίθεστε καθημερινά στο φως του ήλιου.
· Ακολουθείστε μια υγιεινή διατροφή, πλούσια σε Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, βιταμίνη Β12 και φυλλικό οξύ.
· Περιορίστε την καφεΐνη, το αλκοόλ και την ζάχαρη.
· Ζητήστε βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας όταν το καταθλιπτικό συναίσθημα δεν υποχωρεί, επηρεάζει την καθημερινή σας λειτουργικότητα και σας κάνει να σκέφτεστε ότι η ζωή σας δεν έχει νόημα και δεν αξίζει να συνεχίσετε. Η κατάθλιψη μπορεί να θεραπευτεί, λαμβάνοντας την κατάλληλη αντικαταθλιπτική θεραπεία, σε συνδυασμό με υποστηρικτική συμβουλευτική και ψυχοεκπαίδευση.
Παναγιώτα Τούμπα
Κλινική ψυχολόγος