Δημιουργικότητα και ψυχική υγεία: «Σκέφτομαι έξω από το κουτί».

Τι είναι η δημιουργικότητα; Προτού ξεκινήσουμε να μιλάμε για τον σημαντικό της ρόλο στη ψυχική υγεία, ας δούμε με ένα παράδειγμα για το τι εννοούμε με τον όρο αυτό.

Ο παρακάτω γρίφος έγινε γνωστός ως «σκέφτομαι έξω από το κουτί» ή αλλιώς «thinking outside the box». Ο σκοπός του είναι να προσπαθήσετε να ενώσετε όλες τις τελείες χρησιμοποιώντας 4 ευθείες γραμμές ή λιγότερες, χωρίς να σηκώσετε το μολύβι σας από το χαρτί ή να περάσετε από την ίδια γραμμή δύο φορές. Το «κουτί», στο οποίο αναφέρεται η έκφραση, είναι το υποτιθέμενο κουτί που σχηματίζεται αυτομάτως στο μυαλό σας όταν κοιτάτε τις πλευρές. Για να λύσετε τον γρίφο, πρέπει να αγνοήσετε αυτό το υποτιθέμενο κουτί: αν υποθέσουμε ότι το κουτί ήταν εκεί, θα πρέπει να σκεφτείτε έξω από αυτό.

Γρίφοι, όπως ο παραπάνω, μας προκαλούν να φτάσουμε σε καινούριες, πρωτοποριακές λύσεις, αποφεύγοντας τον συνήθη τρόπο σκέψης μας. Αυτό το στοιχείο είναι που αποκαλύπτει μια συναρπαστική πτυχή της δημιουργικότητας.

 Ο Howard Gardner, πρωτεργάτης της θεωρίας για την πολλαπλή νοημοσύνη (multiple intelligence theory), ορίζει την δημιουργικότητα ως «την ικανότητα να λύνει κάποιος προβλήματα ή να δημιουργεί κάτι νέο (ένα προϊόν, μια λύση, ένα καλλιτέχνημα, μια ιστορία, ένα αστείο κ.λπ.) , το οποίο έχει αξία σε ένα ή σε περισσότερα πολιτισμικά πλαίσια». Αυτό που μετράει ως «νέο» μπορεί να αναφέρεται σε μια ατομική δημιουργία ή σε μια προσωπική ανακάλυψη στην κοινωνία ή στο πλαίσιο στο οποίο η καινοτομία λαμβάνει χώρα. Με την ίδια ποικιλία παραμέτρων μπορούμε να ορίσουμε και την έννοια της «αξίας» αυτού του «νέου».

 Θα λέγαμε λοιπόν ότι η δημιουργικότητα είναι ένας τρόπος μέτρησης της ευφυίας και επειδή η δημιουργικότητα μπορεί να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί, δεν υπάρχουν και όρια σε αυτό που μπορεί κάποιος να καταφέρει με τη δημιουργικότητά του, κάτι το οποίο εντέλει είναι και ένα είδος ευφυίας.

Πώς μπορούμε να γίνουμε δημιουργικοί;

 Τα δημιουργικά άτομα μπορούν να σκέφτονται «έξω από το κουτί», το οποίο τους επιτρέπει να είναι ανεξάρτητα από την κριτική και τις πράξεις των άλλων. Η δημιουργικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας, το οποίο αποτελεί αποτέλεσμα του συνδυασμού της φύσης (δηλαδή του γενετικού υπόβαθρου) και του περιβάλλοντος (δηλαδή των εξωτερικών ερεθισμάτων). Κάποιοι βοηθητικοί παράγοντες για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας είναι:

· Υποστηρικτικό δίκτυο από γονείς, καθηγητές ή φίλους με δημιουργικά και πολιτισμικά ενδιαφέροντα

· Ανοικτές απόψεις για πολλές ιδέες

· Το να είναι ανοικτό το άτομο να δοκιμάσει κάτι, ακόμη και αν κάνει λάθος

· Πίστη του ατόμου στις ικανότητες του

· Αίσθημα του ατόμου ότι γίνεται αποδεκτό

· Δέσμευση

· Κίνητρα για επίτευξη στόχων

· Το να είναι το άτομο σε επαφή με τη φύση/ με χαλαρωτικά περιβάλλοντα που παρέχουν ερεθίσματα

· Το να διαθέτει το άτομο μέρος και χρόνο που του δίνουν τη δυνατότητα να είναι δημιουργικό

Ποια είναι τα οφέλη της δημιουργικότητας στη ψυχική υγεία;

 Η δημιουργικότητα μέσω τέχνης (ζωγραφική, σχέδιο, αγγειοπλαστική, δημιουργική γραφή, χορός, μουσική, θέατρο) έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι βοηθάει τα άτομα να αντιμετωπίσουν διάφορα είδη τραύματος, ενθαρρύνοντας τους να εκφράσουν συναισθήματα και εμπειρίες που είναι δύσκολο να εκφραστούν με άλλο τρόπο. Η δημιουργικότητα μέσω της τέχνης δεν βοηθά μόνο στα τραύματα και στα αρνητικά συναισθήματα, αλλά σχετίζεται και με αυξημένα επίπεδα ψυχικής ευεξίας, καθώς και με ενίσχυση των γνωστικών λειτουργιών. Επιπλέον, αρκετές είναι οι έρευνες που υποδεικνύουν μια θετική αλληλεπίδραση μεταξύ της δημιουργικότητας μέσω της τέχνης και της ενίσχυσης του ανοσοποιητικού συστήματος, βοηθώντας το άτομο να διαχειριστεί τον χρόνιο πόνο που του δημιουργούν σωματικές ασθένειες.

 Δεν είναι πάντα εύκολο για όλα τα άτομα να βάλουν τις ιδέες τους σε λέξεις, σε σημειώσεις ή σε εικόνες. Κάποια άτομα απλά δεν είναι καλλιτέχνες. Όμως ακόμη και τα άτομα που δεν έχουν καλλιτεχνικές ανησυχίες, μπορούν να είναι δημιουργικά με άλλο τρόπο. Για παράδειγμα, η μαγειρική, η ζαχαροπλαστική, το πλέξιμο είναι δημιουργικές δραστηριότητες που αποδεικνύονται ιδιαίτερα ωφέλιμες και ευεργετικές για κάποιους. Η δημιουργικότητα δημιουργεί έναν ανθρώπινο δεσμό με άλλα άτομα, καθώς οι δημιουργίες δεν περιορίζονται από την γεωγραφία του τόπου ή από τον χρόνο. Όταν δημιουργούμε, μοιραζόμαστε. Ακόμη και αν αυτό είναι μια οικογενειακή συνταγή, μια πλεκτή δημιουργία ή ένα ποίημα που γράψαμε.

Αναφορικά με τα άτομα που υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές, είναι αλήθεια ότι η συμμετοχή τους σε δημιουργικές δραστηριότητες δεν θα τους κάνει να αισθανθούν καλύτερα με έναν μαγικό τρόπο. Μπορεί όμως, σε συνδυασμό με κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα, όπως φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία, να αποτελέσει μια σημαντική στρατηγική για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας των ατόμων που υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές.

Παναγιώτα Τούμπα

Κλινική ψυχολόγος