Η άνοια, και συγκεκριμένα η νόσος Alzheimer, αποτελεί το συχνότερο νευροεκφυλιστικό σύνδρομο στη τρίτη ηλικία και χαρακτηρίζεται από προοδευτική έκπτωση των νοητικών λειτουργιών και της καθημερινής λειτουργικότητας, με παράλληλη εκδήλωση ψυχιατρικών συμπτωμάτων, όπως ευερεθιστότητα, κατάθλιψη, ψύχωση, απάθεια κ.α.
Η κατάθλιψη αποτελεί μία από τις πιο συχνές ψυχιατρικές διαταραχές. Μπορεί να οφείλεται σε πληθώρα παραγόντων, όπως περιβαλλοντικούς, ψυχολογικούς, κληρονομικούς, ορμονικούς και άλλους. Στους ασθενείς που πάσχουν από κατάθλιψη πολύ συχνά συνυπάρχει και χρόνια αγχώδης διαταραχή.
Και στις τρεις αυτές κλινικές οντότητες (άγχος, κατάθλιψη, άνοια), το όργανο που πάσχει είναι κοινό: ο εγκέφαλος. Σήμερα, κατανοώντας καλύτερα την παθογένεια και τη παθοφυσιολογία των ψυχιατρικών και νευρολογικών συνδρόμων, ξέρουμε ότι τόσο το χρόνιο στρες, όπως και η κατάθλιψη ενεργοποιούν μηχανισμούς που σχετίζονται με την άνοια, και κυρίως με τη νόσο Alzheimer.
Μάλιστα, η κατάθλιψη αποτελεί πλέον προδιαθεσικό παράγοντα κινδύνου για εμφάνιση άνοιας: τα πολλαπλά καταθλιπτικά επεισόδια και η νεαρή ηλικία έναρξης έχουν ενοχοποιηθεί ακόμα περισσότερο. Όσον αφορά την αγχώδη διαταραχή, τα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι κάποιος που βιώνει χρόνιο στρες είναι πιο επιρρεπής στην εκδήλωση κατάθλιψης. Πρόσφατες μελέτες υποστηρίζουν ότι το χρόνιο στρες έχει αιτιολογική σχέση με την άνοια, και πιο συγκεκριμένα τη νόσο Alzheimer. Το στρες πυροδοτεί μία αλληλουχία γεγονότων στον εγκέφαλο, τόσο σε κυτταρικό όσο και μοριακό επίπεδο, τα οποία συνδέονται στενά με εκδήλωση διαταραχών της διάθεσης, όπως κατάθλιψη, και εμφάνιση γνωστικών διαταραχών. Οι ορμόνες τους στρες, όπως η κορτιζόλη, σε αυξημένα επίπεδα συνδέονται με βλάβες σε εγκεφαλικές περιοχές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο των νευρικών κυττάρων, τη μείωση της πλαστικότητας του εγκεφάλου, τη μείωση της νευρογένεσης (δημιουργία νέων νευρικών κυττάρων). Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος των ασθενών με άνοια και των ασθενών με κατάθλιψη και άγχος προοδευτικά φαίνεται να «χάνει» όγκο, να συρρικνώνεται, κατά παρόμοιο τρόπο.
Επιπλέον, πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα υποστηρίζουν τη θεωρία της συμμετοχής της φλεγμονής του εγκεφάλου στη νόσο Alzheimer. Στη φλεγμονή, το ανοσοποιητικό σύστημα ενεργοποιείται. Οι συγκεντρώσεις κυτταροκινών, χαρακτηριστικών πρωτεϊνών που συνδέονται με την ύπαρξη φλεγμονής, είναι σε υψηλά επίπεδα τόσο σε ασθενείς με άγχος και κατάθλιψη, όσο και σε ανοϊκούς ασθενείς. Με τη σειρά της, η φλεγμονή έχει συνδεθεί με εκφυλισμό του εγκεφάλου.
Υπάρχουν λοιπόν ενδείξεις για συσχετισμούς και για ενεργοποίηση κοινών βιοχημικών μηχανισμών, όσον αφορά την «προσβολή» του φλοιού του εγκεφάλου στην αγχώδη διαταραχή, την κατάθλιψη και την άνοια. Αρκετοί μελετητές υποστηρίζουν ότι ακόμα και το άγχος από μόνο του, αποτελεί ισχυρό προδιαθεσικό παράγοντα αλλά και πρόδρομο σύμπτωμα νοητικής έκπτωσης και άνοιας στην τρίτη ηλικία. Η κατάθλιψη σε συνδυασμό με το χρόνιο άγχος αποτελούν ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη άνοιας, και συγκεκριμένα νόσου Alzheimer.
Η νόσος Alzheimer και η κατάθλιψη αποτελούν πολυπαραγοντικές νόσους με πολύπλοκη παθοφυσιολογία. Ωστόσο, φαίνεται ότι το άγχος και η κατάθλιψη ενεργοποιούν έναν κοινό μηχανισμό στον εγκέφαλο, ο οποίος σχετίζεται με την εμφάνιση άνοιας. Έχει υπολογιστεί ότι κάθε νέο καταθλιπτικό επεισόδιο που θα οδηγήσει σε νοσηλεία σε ψυχιατρική κλινική αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης άνοιας κατά 13%. Δεν πρέπει να ξεχνάμε παρόλα αυτά, ότι τόσο το άγχος όσο και η κατάθλιψη αποτελούν διαχειρίσιμες και ιάσιμες παθολογίες. Επομένως, η αποτελεσματική, ολιστική και άμεση αντιμετώπιση της αγχώδους και της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στο παρόν συνδέεται με πρόληψη εκδήλωσης άνοιας στο μέλλον, με άλλα λόγια θεραπεύοντας μία κατάθλιψη σήμερα, μειώνουμε τις πιθανότητες για εμφάνιση άνοιας αύριο.
Μπουρσινού Νικολέττα
Κλινική Νευροψυχολόγος