Η άνοιξη του 2020 εγγράφεται ήδη στις σκοτεινές σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας. Ο ιός covid-19 που μπήκε στις ζωή μας τους τελευταίους μήνες εξελίσσεται σε πανανθρώπινη θανάσιμη απειλή που δεν αναγνωρίζει σύνορα, εθνικότητα, φυλή, θρησκευτικό δόγμα, οικονομική κατάσταση. Με άλλα λόγια βιώνουμε μια ασύμμετρη κρίση δημόσιας υγείας που δοκιμάζει όλο το οικοδόμημα του Δυτικού Κόσμου για πρώτη φορά μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εκτίμηση των επιπτώσεων σε πραγματικό χρόνο είναι απαραίτητη καθώς τα δεδομένα διαφοροποιούνται καθημερινά και ουσιαστικά κάθε πρωινό αποτελεί ένα διαφορετικό σκηνικό στο εξής.
Η ψυχική υγεία σε μια κρίση δημόσιας υγείας
Οι επιπτώσεις αυτής της τραυματικής συγκυρίας είναι ήδη διακριτές τόσο σε κοινωνικό όσο και σε ατομικό επίπεδο. Το άτομο σε μια τέτοια στρεσογόνο συνθήκη έρχεται αντιμέτωπο με τον πρωταρχικό φόβο του θανάτου και της καταστροφής του εαυτού του ή των αγαπημένων του. Σε μια τέτοια κατάσταση ο καθένας μας μπαίνει σωματικά σε κατάσταση πάλης και φυγής με αποτέλεσμα να βιώνει έντονο στρες, διαταραχές του ύπνου και της όρεξης, σωματικά ενοχλήματα, αίσθημα κόπωσης, κρίσεις πανικού. Αισθανόμαστε ανασφαλείς, ευάλωτοι, θνητοί.
Η ένταση των παραπάνω εκδηλώσεων εξαρτάται από τη δομή της προσωπικότητας του ατόμου αλλά από το μικρο-κοινωνία, το περιβάλλον δηλαδή στο οποίο κινείται. Για το λόγο αυτό είναι εξίσου συνήθης η εικόνα ανθρώπων που δείχνουν ότι δεν προβληματίζονται, δεν συμμερίζονται την ανησυχία των υπολοίπων, επιδιώκουν να συνεχίσουν την καθημερινότητα τους σαν να μην έχει αλλάξει αυτή, ασπάζονται εξωεπιστημονικές θεωρήσεις. Είναι οι άνθρωποι που περιγράφονται από τα Μ.Μ.Ε. ως ανεύθυνοι, παρορμητικοί, απείθαρχοι, αποπροσανατολισμένοι, με δυσκολία κατανόησης.
Είναι εύκολο και πολλές φορές εύστοχο να αποδίδουμε μια τέτοια στάση στη νοημοσύνη, το γνωστικό επίπεδο, το χαρακτήρα και ενδεχομένως το εθνικό ψυχολογικό dna. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα τόσο στην πρόσφατη όσο και στην πρότερη εθνική μας ιστορία που διαχειριστήκαμε κρίσεις με έλλειψη συλλογικής συνείδησης, συναισθηματικά, ανώριμα και εν τέλει διχαστικά. Στην παρούσα συγκυρία όμως οφείλουμε να μην παραγνωρίζουμε το μηχανισμό της Άρνησης που ενεργοποιείται σε ακραίες καταστάσεις. Οι άνθρωποι πολλές φορές μπροστά σε μια αναπάντεχη και οδυνηρή πραγματικότητα αρνούνται να την αναγνωρίσουν και συμπεριφέρονται σαν να μην υπάρχει με στόχο την αποφυγή του άγχους, του πόνου και του αισθήματος απώλειας.
Η ακραία στρεσογόνος συνθήκη κινδύνου και ανασφάλειας που βιώνουμε αναμφίβολα θα επηρεάσει κάθε ένα μας ξεχωριστά. Μετά το τέλος της πανδημίας πιθανόν οι προβληματισμοί γύρω από θέματα ψυχικής υγείας να πυκνώσουν και να αφορούν εκδηλώσεις μετατραυματικής διεργασίας, δυσκολίες στην προσαρμογή σε νέες συνθήκες και υποτροπές υφιστάμενων παθήσεων.
Τι γίνεται μετά;
Είναι προφανές ότι η πανδημία του covid-19 αποτελεί το πιο επιδραστικό γεγονός στην σύγχρονη ιστορία. Βιώνουμε μια αχαρτογράφητη μεταβατική περίοδο που παράγει φόβο και ανασφάλεια και αποσταθεροποιεί την ίδια την ατομική ύπαρξη και τις κοινωνικές μας σταθερές. Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρουμε τι γίνεται μετά και κανένας πολιτικός, οικονομολόγος και επιστήμονας δεν μπορεί να μας περιγράψει με ακρίβεια την επόμενη μέρα. Αυτή όμως είναι η σκληρή πραγματικότητα που πρέπει να δούμε στο καθρέφτη του covid-19.
Η πραγματικότητα είναι ότι βρισκόμαστε εν μέσω μιας ιστορικής τραγωδίας και η αλήθεια είναι ότι αδυνατούμε να προβλέψουμε το μέλλον. Είναι μια διαπίστωση οδυνηρή αλλά απαραίτητη.
Η πραγματικότητα είναι ότι προτεραιότητα μας αυτή τη στιγμή πρέπει να είναι το "εδώ και τώρα" και μόνο η ίδια η ζωή. Οφείλουμε να συμμορφωθούμε στις υποδείξεις των ειδικών, να προστατεύσουμε ο ένας τον άλλον ώστε να περιορίσουμε την καταστροφή.
Η πραγματικότητα είναι ότι μετά το τέλος της επιδημίας ο κόσμος δε θα είναι όπως τον γνωρίζουμε.
Η πραγματικότητα είναι ότι η ζωή είναι απρόβλεπτη και τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο σε αυτή.
Η πραγματικότητα είναι ότι η πανδημία δεν κάνει διακρίσεις. Όλοι μας ανεξάρτητα από την εθνικότητα, το θρησκευτικό δόγμα, τα φυλετικά χαρακτηριστικά, την οικονομική κατάσταση, τα αξιώματα είμαστε ευάλωτοι στον ιό. Η όποια διάκριση και διχαστική θέση καθίσταται κενή περιεχομένου μπροστά στον κίνδυνο της επιβίωσης.
Όσο πιο γρήγορα αναγνωρίσουμε και αποδεκτούμε την πραγματικότητα τόσο πιο γρήγορα θα προχωρήσουμε. Γιατί η αποδοχή της πραγματικότητας οδηγεί στην ωρίμανση και αυτή στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής.
Μέσα από αυτή τη δύσκολη συγκυρία για όλο τον πλανήτη προκύπτει η δυνατότητα να βγούμε δυνατότεροι αναθεωρώντας την ίδια μας την ύπαρξη και καθημερινότητα. Η εργατικότητα μας και οι ικανότητες μας θα αποτελέσουν και πάλι εργαλεία για να ανακάμψουμε αλλά αυτή τη φορά η πρόοδος θα πρέπει να έχει στο επίκεντρο τον άνθρωπο και μια κοινωνία όπου ευημερούν οι άνθρωποι μαζί με τους αριθμούς.
Η πανδημία αφήνει πίσω το μάθημα ότι όλοι μαζί έχουμε την ευθύνη της επιβίωσης μας. Ας αξιοποιήσουμε αυτό το μάθημα και ας αναλάβουμε την ευθύνη της συμβίωσης μας.
Αλαφούζος Βασίλης
Ψυχολόγος